فصد خون غرب تهران
خشکشویی
تصفیه آب
جرثقیل برقیa>

پارچه ترمه

Rate this post

ترمه، یکی از انواع پارچه های نفیس ایرانی است که همه آن را با نقش بته جقه می شناسند. الیاف بسیار لطیف، تار و پود این دست بافته با ارزش را تشکیل می دهند و رنگ های مختلفی از آن در دنیای صنایع دستی یافت می شود. ترمه را در شهرهای مختلفی تولید می کنند؛ اما نامش بیشتر با یزد پیوند خورده و مرغوب ترین نوع آن در این شهر بافته می شود.

در گذشته ترمه را با دست می‌بافتند و به آن «انگشت‌باف» می گفتند؛ اما در حال حاضر تولید آن نیمه دستی است و همه این پارچه را با نام ترمه می شناسند.

در یزد این پارچه اهمیت ویژه ای دارد. مردم این دیار پارچه ترمه را به عنوان پشتوانه‌ مالی، نسل اندر نسل در جهیزیه دختران جای داده اند. در ایام محرم پارچه های ترمه دست باف، زینت بخش علم‌های دسته‌های عزاداری می شوند و تا آخر ایام عزا بر روی آنها باقی می مانند.

ترمه

تاریخچه ترمه و ترمه بافی

 همه به خوبی می دانیم که راه ابریشم از حاشیه کویر مرکزی عبور می کرده و شهر یزد نیز در این مسیر قرار داشته است. پارچه و منسوجات مهم ترین کالاهایی بودند که در منطقه خرید و فروش می شدند و بازار بسیار خوبی نیز داشتند.

ترمه هم از آن دسته پارچه های قدیمی است که نمی توان قدمت مشخصی را برای آن در نظر گرفت. از تاریخچه ترمه تا قبل از سال ۹۰۰ هجری قمری سندی در دست نیست و تنها نشانه‌های این هنر و صنعت از دوره صفویه به بعد بر جای مانده است.

در مورد خاستگاه ترمه اختلاف نظر بسیاری وجود دارد. برخی بر این باورند که ترمه در کشمیر متولد شده و از آنجا به ایران راه یافته است؛ اما عده دیگری ایران را زادگاه ترمه می دانند. 

 متن یک سنگ نوشته تاریخی در دهلیز مسجد جامع یزد، حکایت از آن دارد که مردم شهر یزد از سده ها پیش به بافت پارچه های ترمه اشتغال داشته اند. این شهر در روزگاران گذشته یکی از مراکز بزرگ زرتشتیان ایران بود.

با ورود اسلام برخی زرتشتیان که اغلب ترمه باف بودند با مهاجرت به هند، پارچه‌بافی آن دیار را نیز تحت تاثیر خود قرار دادند و موجب پیدایش تحولاتی در آن شدند.

بررسی ها نشان می دهد که بته جقه پیش از رونق ترمه بافی در کشمیر وجود نداشت و این مهاجران ایرانی بودند که این طرح کهن را با خود به آنجا بردند.

ترمه

نقوش ترمه

نقش های ترمه قدیمی هستند و قدمت برخی از آنها به ۴۰۰ تا ۶۰۰ سال پیش می رسد. این نقش ها به صورت ارثی و از پدر به پسر و نسل به نسل به دست بافندگان امروز رسیده اند. شاید با شنیدن نام ترمه در ذهن همه ما طرحی از بته جقه نقش ببندد اما این پارچه نقش و نگارهای بسیاری دارد که در اینجا به رایج ترین آنها اشاره می کنیم:

بته جقه: 

کارشناسان بر این باورند که نقش بته جقه در ترمه از سرو ایرانی الهام گرفته شده که از نمادهای زرتشتی بوده است. از سرو به عنوان نشانه آزادگی ایرانیان یاد می شود که در طرح بته جقه از سر فروتنی، سر خود را خم کرده است.

گاهی اوقات از جقه به عنوان نماد آتش نیز یاد می شود؛ آتش وابسته به نور و نماد خرد، عقل، حکمت و عرفان بوده است. از منظر آیین زرتشت، آتشی که درون آدمی را پاک می کند از راه اصول سه گانه اندیشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک حاصل می شود.

گل شاه عباسی:

گلجام یا گل شاه عباسی گلی مقدس در نزد ایرانیان قدیم به شمار می رفت و نشانه طراوت در آسیا بود و از آن با عنوان نماد خورشید نیز یاد می شد. استفاده از طرح این گل به دوره هخامنشیان باز می‌گردد و دوره شاه عباس صفوی به اوج زیبایی خود رسیده است؛ به همین جهت لقب شاه عباس بزرگ را برای نام آن انتخاب کرده اند.

نقوش شاه عباسی در شکل‌های ۴ پر، ۵ پر و ۶ پر در گردش‌های ختایی شکل می‌گیرند. ختایی به طرح و نقش‌ها و دسته‌های باریک و پیچ گل اتلاق می شود که نموداری از شاخه طبیعی گیاه را نشان می دهند. ترمه های یزدی اکثرا دارای نقوش راه راه یا دارای گله ای شاه عباسی هستند.

بته خرقه‌ای: 

بر روی ترمه ها گاه بته‌ای شبیه به کاج ولی از گونه بزرگ آن نقش می بندد که به دلیل بزرگی به بته خرقه معروف است. این طرح بیشتر در کرمان به کار می‌رود، قد کشیده ای دارد و انحنای کمی در آن دیده می شود.

بته ترمه ای:

بته‌ای هم شکل با بته‌های کاج که به صورت ساده، دوقلو و سه قلو بافته می‌شود و اندازه متوسطی دارد. گاه داخل بته تزییناتی همچون گل شاه عباسی و گل های چند پر نیز به چشم می خورد و ترکیب خاصی را به نمایش می گذارد.

بته کشمیری:

 وقتی دو بته کوچک و بزرگ کنار هم قرار گیرند و بته کوچک از کنار بته بزرگ بیرون آمده باشد، پارچه منقوش به بته کشمیری شده است. بته ها جدا از هم یا کنار هم، به صورت درهم یا منظم و در ردیف اریب و یک طرفه بافته می شوند و بین آنها را با نقش شکوفه تزیین می کنند.

 دیگر نقش‌های ترمه نیز عبارتند از: طرح جام، بته اژدری، رضا ترکی، گلزار، قاب قرآن، خجسته، ‌تاجی، بته بادامی، بته سروی، بته گلزاری، بته بادامی، بته خوابیده، بته تاجی، بته کنگره ای، بته کلاغی، ترمه بند، نقش افشان بند، نقش لری و …

انواع ترمه

ترمه مانند بسیاری از محصولات دیگر نساجی، انواع مختلفی دارد که در اینجا اشاره کوتاهی به آنها می کنیم:

شال چارقدی: این نوع ترمه دارای ابعاد ۱.۵ در ۱.۵ متر است و برای روسری یا بقچه از آن استفاده می شود. این نوع ترمه هم با طرح لچک ترنجی بافته می شود و هم نوع گل‌دار آن متداول است.

شال راه راه: این ترمه در دو نوع است: شال راه راه پهن و شال راه راه باریک، که هرکدام کاربرد خاص خود را دارند و هر کسی بسته به سلیقه خود یکی را انتخاب می کند.

شال کشمیری: ترمه با نقش بته جقه است که در یزد تولید می شود و احتمالا به خاطر بازار داغ آنها در کشمیر هند به این نام معروف شده اند. معروف ترین شال های کشمیری با نقوش بته جقه، شاخ گوزنی و درختی بافته می شوند.

شال اتابکی: از نوع کشمیری است و از در بافت آن از پشم بسیار لطیف استفاده می شود.

شال بندی: نقشه ای شبیه به لانه زنبور دارد و در داخل هر خانه یک گل یا یک بته بافته می شود.

شال محرمات: نوعی شال راه راه است که راه های آن پهناهای متفاوتی دارند.

شال زمردی: نوع اعلای شال کشمیری به شمار می رود و دارای زمینه ای نیلی رنگ است. این نوع ترمه با نقشه بته جقه و رنگ های بسیار زنده به‌خصوص رنگ سبز زمردی تولید می شود.

شال کرمان: ترمه های بافت کرمان هستند که انواع مختلفی دارند.

شال امیری: از انواع اعلای شال‌های کشمیری است که عموما با نقش بته جقه و شاخ گوزنی بافته می شود.

شال یزدی: ترمه‌های بافت منطقه یزد هستند که با نقش راه راه یا گل‌های شاه عباسی بافته می شوند و ارزش بسیار زیادی دارند.

شال کمربندی: نوع دیگری از شال کشمیری که هندی ها آن را به صورت لباس ساری می پوشیدند. معمولا در میان این شال ها طرح خاصی دیده نمی شود؛ اما در دو طرف آنها بته های بزرگ با چند رج حاشیه دیده می شوند. طول این شال ها حدود ۲۷۵ و عرض آنها حدود ۸۰ سانتی متر است.

شال رضوی: ظریف ترین و دقیق ترین شال کشمیری است که نقش بته های بزرگ در آن دیده می شود. این بته ها طوری طراحی می شوند که از زیر و روی یکدیگر عبور کنند. ظرافت تارها و تنوع رنگ ها نشان از آن دارد که این شال ها در قسمت های مختلف بافته و سپس به هم متصل می شوند؛ اما چنان مهارتی در جفت کردن ترمه ها به کار می رود که هیچ وقت متوجه نمی شوید که این شال یک تکه نبوده است.

 

موضوعات مرتبط:

پارچه ترمه | تاریخچه و تار و پود این هنر ایرانی

Rate this post

نظر بدهید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *