آیین گلاب گیری

یکی از رسومات جالبی که ما در کشورمان به عنوان گلاب گیری کاشان می شناسیم، آیین و رسم گلاب گیری است که بسیار خاص است. یکی از زیباترین بخش های سنتی و فرهنگی که در برخی از شهرها و به صورت خاص شهر کاشان نمود پیدا می کند. رسم گلاب گیری یکی از زیباترین و شاید خوش بو ترین کارهایی است که امروزه تبدیل به یک جاذبه ی گردشگری شده است.

از دیدگاه علمی گلاب به حاصل تقطیر گل های سرخ (محمدی) (Rosa damasena – Mill) تازه چیده شده با آب، که اسانس اضافی آن از محلول آبکی جدا شده است، اطلاق می‌شود. در مجموع، گلاب خوب بوی خوش و طعم کمی تند و تلخ دارد و از نظر ظاهری، بی‌رنگ، زلال، بدون رسوب و ماده خارجی است و بوی ترشیدگی و بوی ویژه گل محمدی دارد.

گلابگیری در گذشته تنها به یک شیوه انجام می‌شد، اما پس از مکانیزه شدن جوامع و راه یافتن اتوماسیون، دومین شیوه نیز به اصول گلابگیری اضافه شده است، در حالی که هم اکنون گلابگیری در قمصر به دو روش صنعتی و سنتی انجام می‌گیرد.

گلاب برای اولین بار در ایران قدیم از تقطیر گل رز به دست آمد.

روش گلاب گیری:

در روش گلابگیری سنتی، ابزار و ادوات خاصی استفاده می شود که برخاسته از جایگاه سنتی حاکم بر این خطه است.
وسایل گلابگیری در قمصر تقریبا سنتی است و تنها تغییراتی جزئی در جنس ابزار آن به عمل آمده است.

این ابزار شامل:

۱- دیگ مسی با ظرفیتی نزدیک به ۱۲۰ تا ۱۵۰ لیتر،

۲- تغار مسی که به عنوان سرپوش دیگ به کار می رود،

۳- پارچ دسته دار از جنس مس با ظرفیتی نزدیک به ۳۰ تا ۴۰ لیتر که در داخل آب سد قرار می گیرد،

۵- چهار عدد نی کوچک تو خالی که رابط بین دیگ و پارچ است،

۶- حوض آب و دستگاه حرارتی مستقر در زیر دیگ

ابتدا دیگ را روی اجاقی که قبلا به همین منظور با آجر و سیمان و یا سنگ و گل ساخته‌اند قرار می‌دهند.

پس از آن گل محمدی را تا ظرفیتی حداکثر ۳۰ کیلوگرم در داخل دیگ ریخته و ۸۰ لیتر آب به آن می‌افزایند و درب آن را با تغاری که برای سرپوش دیگ به کار می‌رود، پوشانده، و وزنه سنگینی به منظور کنترل فشار به وجود آمده از بخار بر روی آن قرار می‌دهند و با مقداری پوشاننده مخصوص (مخلوط تفاله گل و آرد نان) روزنه‌های احتمالی محل اتصال بین دیگ و تغار را مسدود می‌کنند.

 

درجه خلوص گلاب ها و انواع آن:

گلاب سنگین(درجه یک): گلابی است که در ۱۰۰ میلی‌لیتر آن دست کم ۳۵ میلی‌گرم اسانس وجود داشته باشد و یا حداقل اسانس آن کم‌تر از ۲۵ میلی‌گرم نباشد. به تعبیر محلی، این گلاب گلابی است که از ریختن ۳۰ کیلوگرم گل مرغوب (قمصر)، و استحصال ۴۰ لیتر محلول از آن، به دست می‌آید که به آن گلاب ۵ منی می‌گویند.

گلاب سبک (درجه دو): گلابی است که در ۱۰۰ میلی‌لیتر آن دست کم ۱۵ کیلوگرم گل و استحصال ۴۰ لیتر محلول به‌ دست می‌آید (۵/۲ منی). البته در قمصر بینابین این دو گلاب، گلاب متوسطی تهیه می‌شود که از ریختن ۱۸ کیلوگرم گل و استحصال ۴۰ لیتر محلول به دست می‌آید که به آن گلاب سه منی می‌گویند.

به غیر از موارد مذکور، می‌توان از انواع خاص گلاب با کیفیت‌های مختلفی که با مقیاسی محدود در قمصر گرفته می‌شود نیزنام برد، از آن جمله:

گلاب دو آتشه: چنانچه پس از یک بار تقطیر و گلاب‌گیری دوباره به جای ریختن آب روی گل‌های دیگ، گلاب به دست آمده قبلی را بریزیم، یعنی گلاب مجددا با گل تازه تقطیر شود، به گلابی که از این تقطیر به دست آید گلاب دو آتشه گویند.

گلاب سه آتشه (سه گل): چنانچه عمل گلاب‌گیری را برای بار سوم تکرار کنیم، یعنی گلاب دو آتشه را دوباره با گل تازه تقطیر کنیم؛ به آن گلاب سه آتشه می‌گویند. این دو نوع گلاب بسیار کم تولید می‌شود و از حیث کیفیت و میزان اسانس بی‌نظیر است؛ ادامه این روند منجر به اسانس‌گیری می‌شود.

گلاب پس آب: در صورتی که بعد از عمل تقطیر دوباره به تفاله‌های دیگ، آب اضافه کنیم و از تفاله‌های گل مجداً تقطیر صورت پذیرد، گلاب به دست آمده را، که کیفیت نازلی دارد، پس آب گویند.

گلاب زیرعطری: گلابی که با پارچ مخصوص تهیه می‌شود و برای تولید آن به جای گرفتن مثلا ۴۰ لیتر گلاب از ۳۰ کیلوگرم گل، در حقیقت ۷ لیتر گلاب گرفته می‌شود و بیشتر گرفتن عطر آن مطمع نظر است و بعد از آنکه عطر از پارچ خارج شود به گلاب زیرعطر، گلاب زیرعطری می‌گویند.

 

مطالب مرتبط: