آسیاهای بادی (آسباد) نشتیفان و نقش ویژه این مجموعه صنعتی در شکل گیری منظر فرهنگی نشتیفان، از مهمترین وجوه مناظر کشاورزی ایران است. روستای نشتیفان در ۲۳ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان خواف قرار دارد.
وجه تسمیه نشتیفان به علت شدت بادهای موسمی در این محل است و چون در معرض طوفانهای بسیار شدید بوده به آن “نیش طوفان” و هم اکنون نشتیفان می گویند. نشتیفان از دو قسمت ” نش، ناش، نیش” + تفان، د تیفان و توفان تشکیل شده است.
روند تاریخی روستای نشتیفان از گذشته های دور و مربوط به دوره های پیش از اسلام است اما اولین منبعی که نام نشتیفان را عنوان نموده در کتاب جغرافیای حافظ ابرو و عبدالرزاق سمرقندی در اثر مطلع السعذدین و مجمع البحرین در قرن هشتم است که اشاره ای به مسجد نشتیفان (شیخ زین الدین) و موقوفات آن دارد.
چشمگیر ترین تاسیسات صنعتی مرتبط با ساختار کشاورزی در منطقه خواف، آسیای بادی است . در خرگرد و سنگان و نشتیفان و در هر گوشه دشت گسترده خواف، این آسیاهای بادی است که با ابهتی تمام سینه سپر باد دارد . عمده ترین دلیل روی آوردن به آسیاهای بادی در خواف استمرار باد است و به قولی “سرزمینی که در تمام سال باد حاکمیت دارد”.
در شرق ایران و از سیستان تا منتهی الیه قهستان بادهای معروف به ۱۲۰ روزه از حرکت باز نمی ایستند، بنابراین باد در مناطقی مانند خواف و تایباد مشروطیتی است که تعطیلی ندارد . این بادها در بهار از ارتفاعات پر برف و سرد “کوه ببابا” در سلسله جبال هندوکش می وزد و با شتاب بسیار جای هوای گرم و سبک شده کویر نمک را پر می کند و در اصطلاح محلی به “باد کوه” معروف است.
در واقع شاخه ایست از باد معروف ۱۲۰ روزه سیستان که از اواسط اردیبهشت شروع شده و تا اوایل پاییز ادامه دارد . این باد با قدرتی بسیار مداوم و شبانه روزی می وزد و تنها بادی است که می تواند آسیابها را با سرعتی بسیار به چرخش در آورد .
بادهای هرات نیز از اردیبهشت تا مرداد ماه جریان دارد و احتمالا مبدا وزش باد مزبور از پامیر است که نخست در سرحد ایران و افغانستان ظاهر می شود و سریعترین جریان آن در سیستان است و واضح است که با چنین پتانسیلی در منطقه اختراع آسباد ایده ای عملی و کاربردی بوده است.
از توجه و تامل در واژه “آس” می توان به تاریخچه آسیاها از نظر تقدم و تاخر زمان پیدا شدنشان دست یافت. آس به معنی نرم شدن دانه زیر سنگ است.
منابع:
شناخت میراث ملموس و ناملموس روستایی ایران (Iran Rural Landscapes)