عالى قاپو بزرگترین کاخى است که ممکن است در یک پایتخت وجود داشته باشد.
این کاخ در زمان صفویه از بهترین کاخهای دنیا به شمار میرفته و دارای همه مزایا و محاسن بوده و آنچه لازمه یک کاخ سلطنتى بوده در آن وجود داشته است.
کاخ عالی قاپو، عمارتی است برافراشته در غرب میدان نقش جهان و روبهروی مسجد شیخ لطفالله و به عنوان یکی از مهمترین شاهکارهای معماری اوائل قرن یازدهم هجری از شهرتی عالمگیر برخوردار است. تاریخ ساخت بنای تاریخی عالی قاپو به ۱۰۵۴ هـ.ق بازمیگردد و بانی آن شاه عباس اول است.
کاخ عالی قاپو، نمونه منحصر به فردی از معماری کاخ های عهد صفوی است که شاه صفوی، سفیران و شخصیت های عالیقدر را در این کاخ به حضور می پذیرفت. این عمارت طی ۵ مرحله معماری و در زمان جانشینان شاه عباس، به خصوص شاه عباس دوم و شاه سلیمان، بین ۷۰ تا ۱۰۰ سال ادامه و تکمیل یافت. حتی به دلیل وجود کتیبه ای به خط نستعلیق در زمان شاه سلطان حسین، آخرین پادشاه صفوی، تزئینات طبقه سوم اضافه یا مرمت شده است.
عالی قاپو دروازه مرکزی و مدخل کلیه قصرهایی بود که در دوران صفویه در محدوده میدان نقش جهان بنا شده بودند. این امارت، مرکب از دو کلمه عالی و قاپو است که با هم به معنای «سردر بلند» یا «درگاه بلند» هستند.
عالی قاپو دارای ۶ طبقه و بلندای ۴۸ متر است که طبقات به وسیله سه راه پله، به هم راه دارند. دو تالار در طبقه همکف وجود دارد که مربوط به امور اداری و دیوانی عهد صفوی بوده که صدرخانه یا کشیک خانه نامیده می شدند.
ایوان بزرگی که ۱۸ ستون رفیع، آن را نگه داشته، در طبقه سوم قرار دارد. در گذشته تمام ستون ها مزین به آینه کاری بودند و سقف آن مملو از تزیینات چوبی و نقاشی هایی زیبا بوده است. تالار بزرگ با اتاق ها و طاق های بسیار زیبایی که دیوارهای آن با نقاشی تزیین شده، در پشت این ایوان قرار دارد. از ایوان کوچکی که پشت این تالار می باشد، گنبد زیبا و ساده توحید خانه نمایان است. صوفیان و درویش ها، شب های جمعه در دوره صفوی در این مکان گرد هم می آمدند. همچین سران دولتی از این طبقه نظاره گر مسابقات چوگان بودند. طبقات بعدی نیز شامل یک سالن بزرگ در وسط و چندین اتاق کوچک در اطراف هستند. با آنکه بعد از دوره صفویه به تزیینات آن لطمات جبران ناپذیری وارد شده است، با وجود این، هنوز شاهکارهایی از گچبری ها و نقاشی های عهد صفویه را در بردارد و تماشاکنندگان را به تحسین و تمجید وا می دارد.
مینیاتورهای هنرمندانه رضا عباسی، نقاش معروف عهد شاه عباس، نقاشیهای گل و بوته، شاخ و برگ، اشکال وحوش و طیور و گچبریهای زیبای آن به شکل انواع جام و صراحی در تاقها و دیوارها تعبیه شده است و شاه صفوی و مهمانان او، از تالار همین عمارت مناظر بازی چوگان، چراغانی، آتش بازیها و نمایشهای میدانی را تماشا میکردند.
عمارت عالی قاپو، جلوه شکوهمند معماری و مینیاتور ایران
کاخ عالی قاپو، نمونه نفیس به جا مانده از عصر صفویان